Các nhà đầu tư và khách du lịch thì giữ ấn tượng về một vương quốc yên bình với các bãi biển và những rặng núi xanh tươi, những con người hoan hỉ và một nền chính trị ổn định - Miền đất nụ cười (Land of smiles) cái danh xưng đó thật là hấp dẫn, nó khiến 13 triệu người tìm đến đất nước này mỗi năm. Một phần do chương trình quảng cáo "Amazing Thailand" với hình ảnh về những đền đài tỏa sáng, những cô gái xinh tươi - Bangkok đã chiếm giữ vị trí số 1 châu Á trong cuộc thăm dò của độc giả của hai tạp chí Travel + Leisure và Condé Nast Traveler.
Thế giờ đây thì sao? Thương hiệu Thailand đã bị xé nát bươm. Chỉ trong hai tháng trước, các cuộc đụng độ ở Bangkok giữa lực lượng an ninh và những người biểu tình áo đỏ đã làm ít nhất 80 người thiệt mạng, những cơ sở kinh tế quan trọng nhất của Bangkok bị đốt phá trong đó có thị trường chứng khoán, trung tâm thương mại lớn nhất và hơn thế, hình ảnh hòa bình và yên ả.
Ngành du lịch, vốn đóng góp đến 8% GDP cũng đang khốn đốn, khi mà các đối thủ trong khu vực như Campuchia hay Singaore đang cố lôi kéo du khách khỏi Thái Lan. Trong số Các con hổ Châu Á gồm cả Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore và Malaysia chỉ có Thái Lan là đang suy sụp.
Nền dân chủ một thời được ngợi ca giờ đang bị xem là một nhà nước bất ổn và hỗn loạn. Thủ tướng Abhisit Vejjajiva dường như rất muốn hoãn cuộc bầu cử, dù sao hai chính phủ được bầu lên trước đó đã bị lật đổ bởi những phương cách phi dân chủ.
Một trong những sai lầm là không có tư duy dài hạn. Trong những năm đỉnh cao nhất, cả Đảng Dân chủ của ông Abhisit lẫn Đảng Người Thái yêu người Thái của ông Thaksin đều không chịu đầu tư đầy đủ vào việc cải cách toàn diện hệ thống giáo dục vốn đặt nặng tỷ lệ biết chữ và học thuộc lòng. Đài Loan, Singapore, Trung Hoa Đại lục và Ấn Độ đã đầu tư vào giáo dục đại học, phổ cập tiếng Anh và các kỹ năng giá trị cao vào do vậy đã xây dựng được các công ty sáng tạo với tầm nhìn toàn cầu và các ngành công nghiệp gia công đáng kể.
Trong khi đó, chính phủ Thái và các tập đoàn kinh tế chính vẫn bám chặt lấy ngành chế biến giá trị thấp phục vụ các công ty nước ngoài. Không giống như Trung Quốc hay Singapore, chính phủ Bangkok đã không tạo được động lực để các công ty Thái cải thiện nguồn nhân lực và bành trướng ra toàn cầu.
Những tập đoàn lớn của Thái Lan, với mối quan hệ chặt chẽ mang tính lịch sử với các nhà lãnh đạo chính phủ, đã chậm nhập cuộc cạnh tranh quốc tế thực sự, thậm chí ngay cả khi Thái Lan đã ký những thỏa thuận thương mại tự do với Trung Quốc và các nước thành viên ASEAN. Thất bại đã rõ. Điểm số của học sinh Thái trong các kỳ thi TOEFL, cuộc sát hạch khả năng Anh ngữ để các sinh viên được nhận vào đại học, hiện đang luẩn quẩn ở mức thấp nhất Châu Á. Không một công ty nào của người Thái có thể vươn lên để sánh cùng người khổng lồ máy tính Acer của Đài Loan hay tập đoàn công nghệ thông tin Infosys của Ấn Độ.
Trong lúc Trung Quốc ngày càng chiếm lĩnh các ngành sản xuất cơ bản, những công ty công nghệ cao đã phớt lờ Thái Lan. Intel đã xây dựng nhà máy lắp ráp chip trị giá 1 tỷ USD tại Việt Nam, vốn bị xem là ở cách xa Thái Lan vào những năm 80 và 90 thế kỷ trước.
Tin của hãng AP cho biết năm ngoái các nhà sản xuất Đài Loan đã cam kết đầu tư hàng tỷ USD vào Việt Nam, so với con số chỉ 200 triệu USD vào Thái Lan. Vì Thái Lan đã không thể tiến xa hơn trong các ngành giá trị cao và hoàn toàn không thể dùng chi tiêu công để thúc đẩy kinh tế trong thời đại của khủng hoảng kinh tế toàn cầu, tỷ lệ tăng trưởng của nước này trong bốn năm qua đã sụt giảm nghiêm trọng, từ 5,2% năm 2006 còn 4,9% năm 2007 xuống 2,5% năm 2008 và -2,3% năm ngoái.
Trong khi đó, các nhà lãnh đạo Thái Lan đã không chịu gìn giữ yếu tố cốt lõi giúp nước này thu hút khách du lịch. Nước láng giềng Singapore đã tăng hiệu lực các đạo luật bảo vệ môi trường vốn nghiêm ngặt và thậm chí ở một nước Hàn Quốc công nghiệp, cựu thị trưởng Seoul - đương kim Tổng thống Lee Myung-bak đã phát động chương trình trồng lại hàng triệu cây xanh khắp thủ đô và dọn sạch một dòng suối chạy qua thành phố. Thái Lan đã để cho hết kỳ quan thiên nhiên này đến thắng cảnh kia bị phá hủy bởi các khu resort và những tổ hợp du lịch, hủy hoại thành tố quan trọng của thương hiệu Thailand.
Trong một báo cáo năm 2008, Hội Địa lý Quốc gia tại Washington đã bàn về Phuket, một khu nghỉ dưỡng lừng danh của Thái Lan như sau: "nét duyên dáng nguyên bản với vẻ đẹp kinh ngạc, nguyên sơ, văn hóa phong phú đã hoàn toàn mất đi".
Trong vòng một thập kỷ qua, các nhà lãnh đạo Thái Lan thậm chí đã còn thảm hại hơn trong việc gìn giữ hòa bình. Các chính khách Thái từng có thời được xem là độc đáo với khả năng nhân nhượng. Sau những cuộc xung đột bạo liệt giữa quân đội và người biểu tình tại Bangkok hồi năm 1992, hai bên đã thoái lui, nhường bước cho việcthành lập một chính phủ tạm quyền, để dân chủ được tiếp tục trọn vẹn và kinh tế được sôi động vì không bị ảnh hưởng.
Điều đó đã không còn tiếp tục. Sau các thắng lợi vang dội trong những cuộc bầu cử 2001 và 2005, Thaksin, một CEO chuyên quyền trước khi tham chính đã bắt đầu điều hành Thái Lan như một ông chủ toàn quyền. Ông ta đã vô hiệu hóa các thể chế mang tính độc lập như tòa án, các cơ quan công quyền và Ngân hàng Thái Lan, đưa những người trung thành của ông ta lên nắm giữ các vị trí và dùng những bài diễn văn để hạ thấp uy tín của các cơ quan này, nhân tố đã giữ cho Thái Lan ổn định suốt nhiều năm.
Phản ứng của phe đối lập thậm chí còn phá hoại hơn nữa các thể chể của Thái Lan. Thay vì tìm cách giành lại chính quyền trong các cuộc bầu cử, họ đã huy động những cuộc biểu tình rầm rộ, cuối cùng đã làm nổ ra cuộc đảo chính năm 2006 khiến ông Thaksin phải lưu vong.
Thái Lan đã được chứng kiến nhiều cuộc đảo chính, nhưng hầu hết chúng để kết thúc trong sự thỏa hiệp, lần này không như thế. Khi một chính phủ thân Thaksin được bầu lên lần nữa vào năm 2007, những người biểu tình áo vàng chống Thaksin đã làm cho Bangkok tê liệt; sau khi chính phủ của ông Abhisit thay thế chính phủ thân Thaksin vào năm 2008, những người biểu tình áo đỏ đã đổ ra đường với ý định buộc ông Abhisit phải từ chức. Hậu quả của cuộc đối đầu này là một dân tộc Thái phẫn nộ sẵn sàng bùng nổ trước bất kỳ sự thay đổi hiện trạng chính trị, khiến việc đạt được thỏa hiệp càng khó hơn.
Trong khi các nhà lãnh đạo Thái đang cố tập trung quyền lực thì những đối thủ châu Á của họ lại đi theo hướng ngược lại. Tại Indonesia, chính phủ đã giảm bớt quyền lực ở Jarkata nhằm xoa dịu các bất bình ở địa phương. Thậm chí một nước Trung Quốc trung ương tập quyền cũng đã dành nhiều quyền lực hơn cho quan chức địa phương. Tại Thái Lan, sau cuộc đảo chính năm 2006, các nhà lãnh đạo đã thay thế Hiến pháp 1997 khá tiến bộ bằng một bản hiến pháp cho phép ân xá những thủ lĩnh đảo chính, khiến Thượng viện trở nên ít dân chủ hơn và cố dập tắt các bất ổn bằng cách củng cố quyền lực trung tâm ở Bangkok.
Các quyết định đó tỏ ra phản tác dụng, trước hết là mở rộng quy mô cuộc nổi loạn vốn đã nghiêm trọng tại khu vực miền Nam Thái Lan có cư dân chủ yếu là tín đồ Hồi giáo và rồi kế đến là phong trào biểu tình của phe áo đỏ. Cả hai đều căm ghét quyền lực ngành càng tăng cường của Bangkok. Nhưng Abhisit vẫn tiếp tục củng cố thủ đô và hiện đang sử dụng các sắc lệnh tình trạng khẩn cấp để hạn chế các quyền dân sự và cho phép lực lượng an ninh mạnh tay đàn áp người biểu tình.
Trong lúc nước Thái vật vã nhiều người đã hy vọng rằng nhà lãnh đạo quan trọng nhất của đất nước - Nhà vua Bhumibol Adulyadej sẽ can thiệp. Đại diện quyền lực cho một nền quân chủ lập hiến, ông này từ lâu được xem là một bên trung lập. Nhưng những người áo đỏ ủng hộ Thaksin rõ ràng từ lâu đã không còn tin tưởng ông.
Liệu thương hiệu Thái Lan có thể được cứu vãn? Các thành phố và những quốc gia khác đã khôi phục lại hình ảnh bị phá hủy thậm chí còn nghiêm trọng hơn, dù điều đó cần nhiều thời gian. Belfast, từng một thời đồng nghĩa với các vụ đánh bom của Quân đội Cộng hòa Ailen (IRA) giờ đã trở thành một điểm đến lừng danh về văn hóa. Bogota thì bắt đầu được nhìn nhận như một hình mẫu của quy hoạch đô thị và Colombia đã kiểm soát được các tập đoàn ma túy tội ác.
Nhưng nhân tố chính tại Bắc Ailen và Colombia - sự xuất chúng của ban lãnh đạo - điều hiện không tồn tại ở Thái Lan. Abhisit đã tuyên bố sẽ giải quyết một số bức xúc của người biểu tình, tăng chi tiêu chính phủ thêm 20% và xem xét lại hiến pháp hiện tại, điều có thể dẫn việc phục hồi một số nội dung Hiến pháp 1997.
Nhưng kế hoạch kinh tế của ông lại sao chép một số nội dung trong đường lối dân túy của Thaksin trừ việc tái phân phối của của cải cho khu vực nông thôn. Và cũng không có một kế hoạch nghiêm túc nào để cải tổ nền giáo dục, làm sống lại sức cạnh tranh của Thái Lan hay tái tạo môi trường.
Abhisit dường như cũng không thể làm gì để giảm bớt quyền lực của quân đội. Đương kim Tư lệnh Lục quân về hưu vào tháng 9 tới, nhân vật thay thế Prayuth Chan-ocha, được cho là còn cứng rắn hơn. Khi Nhà vua bị ốm ông này đã phải nhập viện nhiều tháng qua - việc phục hồi vai trò trung gian hòa giải của hoàng gia dường như là không thể. Và nếu không có một nhà lãnh đạo xứng tầm thực sự, việc làm sống lại thương hiệu Thailand có lẽ là rất xa vời.
Theo Khôi Nguyên - Tuần Việt Nam
