Năm 2020 chứng kiến thất bại của một số startup Việt tên tuổi cùng lượng vốn đầu tư giảm mạnh do ảnh hưởng của COVID-19. Tuy nhiên, bức tranh khởi nghiệp tại Việt Nam cũng ghi nhận những điểm sáng như việc xuất hiện kỳ lân thứ hai, nhiều giải pháp công nghệ mới ra đời trong đại dịch và được các nhà đầu tư đánh giá là điểm đến hàng đầu khu vực trong thời gian tới.
Cùng Người Đồng Hành điểm lại những câu chuyện nổi bật của startup Việt năm 2020.
Theo báo cáo kinh tế số e-Conomy SEA năm 2020 của Google, Công ty Cổ phần Giải pháp Thanh toán Việt Nam (VNPay) là một trong 12 kỳ lân của khu vực Đông Nam Á. Như vậy, sau VNG, Việt Nam đã có startup thứ hai được định giá từ 1 tỷ USD trở lên.
VNPay được liệt kê vào danh sách kỳ lân nhờ vòng gọi vốn từ quỹ đầu tư SoftBank Vision Fund và quỹ GIC của Chính phủ Singapore vào năm ngoái.
Theo giới thiệu trên trang web của công ty, VNPay được thành lập vào tháng 3/2007. Doanh nghiệp này cung cấp dịch vụ thanh toán điện tử cho hơn 40 ngân hàng, 5 công ty viễn thông và hơn 20.000 doanh nghiệp.
Do Ventures là quỹ đầu tư mạo hiểm giai đoạn đầu do ông Dzung Nguyễn (Cựu giám đốc quỹ đầu tư mạo hiểm CyberAgent Capital của Nhật Bản tại Việt Nam) và bà Lê Hoàng Uyên Vy (từng làm Đối tác điều hành tại quỹ ESP Capital) đồng sáng lập, hướng đến các startup công nghệ.
Mới đây, Do Ventures thông báo ra mắt Do Ventures I với tổng vốn quản lý 50 triệu USD, trong đó quỹ đã có hơn 50% số tiền mục tiêu trong vòng huy động đầu tiên. Số vốn này đến từ những nhà sáng lập của các công ty công nghệ Việt Nam và các tổ chức đầu tư của Hàn Quốc và Singapore như NAVER, Sea, Vertex Holdings, Woowa Brothers...
Bên cạnh Do Ventures, các quỹ đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam hoạt động ngày càng tích cực. Ngày 26/11, Liên minh Quỹ đầu tư Việt Nam (VVCA) chính thức ra mắt với sự tham gia của 17 thành viên, bao gồm: ThinkZone Ventures, 500 Startups, CyberAgent Capital, Vietnam Investment Group, Openspace Ventures, Access Ventures, Quest Ventures, Genesia Venture, Monk’s Hill Ventures, eWTP Capital, Teko Ventures, VIC Partners, Venturra, Next100, Nextrans, FEBE Ventures và Duane Morris.
Cũng trong năm 2020, Đại học Bách Khoa Hà Nội là ngôi trường đầu tiên thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm. Với số vốn 20-50 tỷ đồng, BK Fund dự kiến đầu tư vào mỗi dự án khoảng 1 tỷ đồng, hướng đến các công ty đang trong giai đoạn “ươm tạo”. Quỹ này tạm thời do Công ty Đầu tư và Phát triển công nghệ Bách khoa Hà Nội (BK Holdings) quản lý.
Theo báo cáo của Do Ventures, đầu tư vào các startup công nghệ Việt Nam đạt ngưỡng cao kỷ lục trong năm 2019, với 123 thương vụ đầu tư trị giá 861 triệu USD. Các thương vụ lớn thuộc về các startup có tên tuổi như Tiki, Sendo, VNPay...
Tuy nhiên, 6 tháng đầu năm 2020, nguồn vốn đổ vào cho các startup công nghệ chỉ đạt 222 triệu USD, giảm 22% so với cùng kỳ năm trước. Theo Do Ventures, sự sụt giảm này là không thể tránh được do ảnh hưởng của COVID-19 đến hoạt động đầu tư, đặc biệt là việc hạn chế đi lại và sự bất ổn của tình hình tài chính thế giới.
Do Ventures đã tiến hành khảo sát 50 nhà đầu tư đang hoạt động tại 6 thị trường lớn ở Đông Nam Á (Việt Nam, Indonesia, Singapore, Malaysia, Philippines và Thái Lan). Kết quả cho thấy Việt Nam vẫn là ưu tiên hàng đầu của các quỹ đầu tư mạo hiểm trong 12 tháng tới, với 117-200 thương vụ dự kiến được thực hiện. Trong đó, gần 80% các nhà đầu tư được khảo sát đều dự định đầu tư 1-5 thương vụ.
Tại Diễn đàn quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam (Vietnam Venture Summit 2020) diễn ra ngày 25/11, 33 quỹ đầu tư đã cam kết rót 815 triệu USD vào lĩnh vực khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam trong giai đoạn 5 năm 2021-2025.
Năm 2020, nhiều startup đã tung ra các giải pháp công nghệ nhằm hỗ trợ cộng đồng trong thời gian Việt Nam phải giãn cách xã hội vì đại dịch COVID-19. Theo khảo sát tính đến đầu tháng 4 từ Văn phòng ‘Đề án Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia đến năm 2025’ (Đề án 844) thuộc Bộ KH&CN, có gần 100 dự án/ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo cung cấp giải pháp công nghệ chống COVID-19.
Những giải pháp này không chỉ hỗ trợ xử lý trực tiếp tuyến đầu dịch bệnh, mà còn giúp giải quyết vấn đề cho nhóm cộng đồng đang cách ly và nhóm chịu ảnh hưởng gián tiếp.
Trong đó có thể kể đến Kompa – startup công nghệ ứng dụng dữ liệu lớn và AI – đã tạo ra một website giúp theo dõi diễn biến của đại dịch. Startup Got It giới thiệu phiên bản thử nghiệm của COVID-19 Check, dịch vụ giúp người dùng có thể kiểm tra được khả năng bị lây nhiễm theo phân loại từ F0 tới F5.
Ở lĩnh vực giáo dục, Elsa Speak cũng thông báo tài trợ toàn bộ học phí gói Elsa Pro cho tất cả học sinh từ lớp 1 đến lớp 12 trên toàn quốc đến ngày 30/6.
Năm 2020 chứng kiến sự thất bại của một số startup Việt, trong đó đáng chú ý là Leflair và WeFit – 2 công ty khởi nghiệp từng được đánh giá cao và gọi vốn thành công số tiền triệu USD.
Leflair ra đời năm 2015, do 2 doanh nhân người Pháp Loic Gautier và Pierre Antoine Brun đồng sáng lập. Đây là trang thương mại điện tử đầu tiên ở Việt Nam chuyên phân phối sản phẩm hàng hiệu.
Đầu năm 2019, Leflair huy động thành công 7 triệu USD trong vòng gọi vốn Series B từ 2 quỹ GS Shop (Hàn Quốc) và Belt Road Capital Management (Campuchia), nâng tổng số tiền được đầu tư lên gần 12 triệu USD.
Đặt mục tiêu trở thành điểm đến hàng đầu cho nhu cầu mua sắm hàng hiệu trực tuyến tại Việt Nam nhưng đến tháng 2 năm nay, Leflair đã chia tay thị trường với lý do “áp lực về nguồn vốn hữu hạn và yêu cầu cắt giảm chi phí vận hành”. Kèm theo đó là lùm xùm liên quan đến việc chưa thanh toán công nợ hàng chục tỷ đồng cho các nhà cung cấp.
Thành lập cuối năm 2016, WeFit là nền tảng ứng dụng di động, cung cấp cho người dùng các gói dịch vụ tập luyện và chăm sóc sắc đẹp cơ bản tại nhiều địa điểm ở Hà Nội và TP.HCM. Năm 2019, startup này công bố gọi vốn thành công 1 triệu USD từ các quỹ đầu tư CyberAgent Capital, KBInvest và một số nhà đầu tư thiên thần khác. Trước đó, công ty từng được quỹ đầu tư ESP Capital đầu tư 155.000USD vào năm 2017.
Trước khi tuyên bố dừng hoạt động vào tháng 5, WeFit bị nhiều phòng tập, spa tố nợ tiền và tuyên bố ngừng hợp tác từ cuối năm 2019. Đầu tháng 2 năm nay, Phó Tổng Giám đốc Nguyễn Hải Đăng thay nhà sáng lập Khôi Nguyễn đảm nhận vị trí CEO. Đến tháng 3, WeFit tiếp tục khiến nhiều khách hàng bức xúc khi bất ngờ thay đổi chính sách sử dụng.
Một trong những vấn đề “nóng” nhất trên thị trường thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam năm 2020 là câu chuyện sáp nhập của 2 sàn TMĐT nội địa Sendo và Tiki.
Bên cạnh việc thường xuyên nằm trong top 4 nền tảng TMĐT có lượt truy cập lớn nhất Việt Nam, cả 2 công ty này đều thu hút sự chú ý của nhiều nhà đầu tư ngoại và có những vòng gọi vốn trị giá hàng chục triệu USD trong thời gian qua.
Việc Sendo và Tiki đàm phán “về chung một nhà” được cho là động thái giúp tăng cường khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp TMĐT nội với các đối thủ ngoại như Shopee và Lazada.
Hồi tháng 6, VnExpress dẫn lời một nguồn tin từ Cục Thương mại điện tử & Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết cơ quan này đã nhận được thông báo về việc sáp nhập của Tiki và Sendo. Tuy nhiên, sang tháng 7, nguồn tin từ DealStreetAsia tiết lộ kế hoạch sáp nhập giữa 2 sàn TMĐT có khả năng bị huỷ bỏ do COVID-19 và bất đồng quan điểm giữa các cổ đông lớn. Cả Sendo và Tiki đều không bình luận về vấn đề này.
Dẫn đầu thị trường TMĐT Việt Nam hiện nay là Shopee. Theo thống kê của iPrice Insights và SimilarWeb, tổng lượng truy cập website của cả 3 sàn thương mại điện tử Tiki, Lazada và Sendo trong quý III chỉ tương đương 90% con số của Shopee.
Trong năm qua, thị trường gọi xe Việt xuất hiện nhiều tên tuổi mới như viApp (thuộc công ty Viservice); GV Taxi (ứng dụng thuộc GV Asia) hay inDriver (của Nga)... Tuy nhiên, cơ hội phát triển của các tân binh vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ khi “miếng bánh thị phần” trên thị trường gọi xe còn khá nhỏ.
Theo báo cáo về thị trường gọi xe công nghệ Việt Nam 6 tháng năm 2020 của ABI Research, Grab dẫn đầu thị trường với 74,6% thị phần. Be và Gojek Việt Nam xếp ở vị trí số 2 và 3 với lần lượt 12,4% và 12,3% thị phần. Như vậy, 3 hãng gọi xe công nghệ lớn nhất đã chiếm hơn 99% thị phần thị trường gọi xe Việt.
Báo cáo của của ABI Research cũng cho thấy COVID-19 đã tác động lớn đến thị trường gọi xe. Nửa đầu năm, Việt Nam có tổng cộng 83,8 triệu cuốc xe công nghệ, chỉ bằng 19,5% tổng số cuốc trong năm 2019 (429,5 triệu cuốc).
Một sự kiện đáng chú ý khác trên thị trường gọi xe trong năm 2020 là việc thương hiệu GoViet bị xoá sổ sau 2 năm có mặt trên thị trường. Thay vào đó, ứng dụng Gojek chính thức hoạt động tại Việt Nam từ ngày 5/8. Kỳ lân Indonesia này bổ nhiệm ông Phùng Tuấn Đức – cựu Giám đốc Vận hành GoViet – đảm nhận vị trí CEO Gojek Việt Nam.
Hồi đầu tháng 2, Grab Việt Nam cũng bổ nhiệm bà Nguyễn Thái Hải Vân làm CEO thay ông Jerry Lim.
Cũng trong năm 2020, nhiều founder/ co-founder rời ghế CEO hoặc nói lời chia tay với startup do mình sáng lập.
Soya Garden là thương hiệu do 2 chị em Hoàng Thu Thuỷ và Hoàng Anh Tuấn đồng sáng lập. Startup này được nhiều người biết đến khi tham gia chương trình ‘Thương vụ bạc tỷ’ năm 2017.
Dù bị các nhà đầu tư chê sản phẩm không có gì đặc biệt, hai nhà đồng sáng lập “lơ mơ về tài chính”, Soya vẫn được ông Nguyễn Ngọc Thuỷ – Chủ tịch Tập đoàn Egroup đồng ý rót vốn. Với số tiền đầu tư lên đến 100 tỷ đồng, Soya là một trong những thương vụ được đầu tư lớn nhất tại Thương vụ bạc tỷ hai mùa đầu tiên.
Sau khi nhận được vốn “khủng”, công ty đặt mục tiêu đạt mốc 100 cửa hàng trong năm 2019 và 300 cửa hàng vào năm 2021, đồng thời đặt chân đến những thị trường khác trong khu vực như Hàn Quốc, Thái Lan, Nhật Bản. Tuy nhiên tháng 5 vừa qua, chuỗi này phải đóng hàng loạt cửa hàng do khó khăn vì đại dịch COVID-19.
Theo Cổng thông tin quốc gia về đăng ký doanh nghiệp, nhà sáng lập Hoàng Anh Tuấn không còn là CEO của Soya Garden. Người đại diện pháp luật của công ty hiện là bà Nguyễn Thị Ngọc, sinh năm 1986.
Trước ông Hoàng Anh Tuấn, hồi đầu năm 2020, ông Nguyễn Quốc Tuấn – Đồng Sáng lập hãng giày Juno cũng cập nhật thông tin về việc rời khỏi vị trí CEO công ty này và chuyển sang Hoàng Phúc International.
Chia sẻ với Người Đồng Hành, Nguyễn Hoàng Hải – đồng sáng lập startup tuyển dụng Canavi cho biết startup này đã bổ nhiệm CEO mới từ đầu tháng 7. Cựu CEO 9X vẫn làm việc tại Canavi với vai trò quản trị tài chính và làm việc với các nhà đầu tư (CIO).
Mới đây, Phan Nhật Minh – Co-founder kiêm CFO của startup công nghệ bất động sản Rever cũng thông báo về việc rời startup do anh đồng sáng lập.
Trong khuôn khổ Ngày hội khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia – Techfest 2020, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã chủ trì cuộc đối thoại với thanh niên khởi nghiệp.
Thủ tướng bày tỏ mong muốn lắng nghe ý kiến của thanh niên để tháo gỡ vướng mắc, từ thể chế, cơ chế, sở hữu trí tuệ và những vấn đề liên quan để tạo ra môi trường tốt nhất cho khởi nghiệp sáng tạo, phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp một cách tốt nhất.
Trước những hạn chế của Nghị định 38 (quy định chi tiết về đầu tư cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo), Thủ tướng yêu cầu Bộ KH&CN và Bộ KH&ĐT phối hợp nghiên cứu, sớm sửa đổi Nghị định này và bãi bỏ những quy định không cần thiết.
Người đứng đầu Chính phủ cũng yêu cầu các bộ, ngành và chính quyền địa phương xem việc hỗ trợ doanh nghiệp và khởi nghiệp là ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự của mình.
Trước đó, Thủ tướng cũng giao Bộ Tài chính chủ trì việc nghiên cứu, xây dựng Đề án thành lập sàn giao dịch vốn cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, báo cáo trong năm 2020 – 2021.
Cũng trong năm 2020, Chính phủ ban hành Nghị định 94 quy định cơ chế, chính sách ưu đãi với Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia nhằm hỗ trợ nhân tài và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
Diệu Tuyết
* Nguồn: CafeBiz